Arquivo da categoría: proceso

baleas deseñadas. navegamos!

Deixa unha resposta

por fin! onte enviei á imprenta os interiores do libro. vaise imprimir en noia, en sementeira, onde, desde hai anos xa, sempre se imprimen os libros de caldeirón.

o deseño que vai na portada, como comentei o outro día, será de tokio. finalmente escollemos unha versión que leva algo de cor:

pero non é o único que aporta tokio a esta edición: fixo algo moito máis grande! un comic que inclúe unha adaptación feita por min de dous poemas do libro.

tokio é un grande da banda deseñada galega. pero, ademais, cando pensei nun libro de baleas el sempre estivo presente. non foi unha escolla, era case unha obriga que fose tokio quen deseñase estas páxinas. unha obriga que acepto encantado!

o comic irá nun pequeno caderniño aparte. velaquí unha das páxinas:

por último, como ocorre sempre nos libros de caldeirón, o poemario leva algunhas ilustracións interiores. para iso, escollín algúns dos borradores que fixo tokio para estes poemas e mais para algún outro que finalmente non acabou de callar.

algo como isto (aínda que esta versión desta imaxe, en concreto, tampouco non está no libro).

e todo isto nos días nos que navegar lévanos (aínda máis) a xohana torres. ela vai connosco nesta viaxe.

papel á vista

1 Resposta

despois de moito agardar (sen botar culpas que case todo o agardar non se debe máis que a min mesmo) xa empezo a ver o final do proceso de edición de de baleas en papel.
sairá da man de caldeirón, o selo editorial da asociación cultural que conducía o meu querido paco souto e que agora tenta con esforzo seguir adiante sen el.
será unha edición cheíña de sorpresas das que irei falando nas próximas semanas.
para empezar, a que case seguro será a imaxe da portada, obra do meu admirado tokio.

algúns retoques n’o soño de tuñón

Deixa unha resposta

fixen algúns retoques n’o soño de tuñón: cambiei unha referencia xeográfica e alixeirei algunhas pasaxes.
nestes días tentarei preparar un poema máis. é un que levo gardando uns meses nun papel. o nacemento dese texto ten unha pequena historia que xa contarei.

a nova versión d’os soños de tuñón é esta:

sobre a mesa dun bar
o poeta raúl
gonzález tuñón espalla
fotogramas de infancia en boedo

(ou en calquera outro recanto
ou recordo)

 

na película hai rúas anegadas

(no soño tórnase venecia

e chámase noia ou fisterra)

 

pero tal vez o poeta confunda
historias de seu pai

ficcións doutra nostalxia

 

o relato é en branco e negro
e ten barcos nas rúas
e os nenos chapuzan e corren e rin

 

e acaso de fondo
poida intuírse na néboa
un porto baleeiro
e cadáveres de cachalotes

 

nunca navegou
balea
polo río que transcorre
debaixo da ponte

houbo algunha vez unha noria

pero agora é nome
e nos cabalos de madeira
non montan nenos tristes

 

resoa a pianola no empedrado
nos recordos (inventados) do poeta

e a chuvia
cando repenica sobre a inundación
eslúe a memoria
 

ao regresar de buenos aires (3)

e unhas pequenas correccións a este último poema do libro.
agora vou poñerme a traballar nas traducións ao español dos poemas que non lin en buenos aires. a ver que efectos secundarios traen de rebote.

epitafios
aquí eliminei o indeterminado “un” que aparecía dúas veces no primeiro epitafio: “un artificio” pasa a ser, pois, “artificio”:

era demasiado novo e cría
que a literatura era artificio

cando se fixo maior
comprendeu con alivio
que a literatura é
artificio

no segundo epitafio, cambiei “tentou” por “quixo” porque o penúltimo epitafio tamén empezaba por “tentou”. tamén puxen en singular “raíces”:

quixo afundir
raíz en terra estraña
…

ao regresar de buenos aires (2)

seguimos coas correccións froito das voltas que lle dei aos textos para o recital de buenos aires.

navegar a carón dunha balea
cando traducín este texto, conxuguei correctamente -sen darme conta- un verbo que, na versión en galego estaba mal concordado. igual é unha concordancia estraña: na estrofa

pero el procuraba
que fose reflexo
da imaxe que el tiña de deus

o ferbo “fose” debería estar en plural porque se refire ás campás, aínda que quede unha estrofa no medio na que se fala de “o toque” e de “harmonía”, dous substantivos en singular que ben poderían xustificar o verbo en singular.

a maiores, vou cambiar unha palabra na estrofa seguinte:

igual que está feito de liñas de luz
e sombras
o corazón dos homes

non me acababa de convencer ese uso xenérico de “homes”. non adoito empeñarme moito en evitar o masculino xenérico pero neste poema esta palabra incomodábame. mantívena até o de agora porque, ao tempo, o verso quere ter ecos do rexistro bíblico. pero ocorréuseme, ao facer a tradución ao castelán, unha fórmula que non perde o ton e mais evita ese uso non por tradicional menos discutíbel. a estrofa, xa que logo, quedará así:

igual que está feito de liñas de luz
e sombras
o corazón das xentes

juancito caminador
cambiei a orde das tres imaxes que compoñen o texto porque o conxunto terminaba moi “abaixo” (metáfora emocional) e prefería que acabase máis “arriba”.
tamén quitei un verso porque soaba algo tópico.

e mergulla na noite
na xenebra
no poema

simplifiquei unha imaxe na parte dous

a nena con vestido de domingo -> a nena vestida de domingo

ao regresar de buenos aires

no mes de xullo pasado estiven en buenos aires. por unha serie de sorpresas encadeadas, tiven ocasión de ler poemas en público por primeira vez. por primeira vez na miña cidade.
foi unha experiencia fermosa e inesquecíbel da que xa deixarei constancia gráfica un día destes.
o que me interesa contar é que, para ese recital, preparei algunhas traducións destes poemas de baleas.
como penso que xa contei algunha vez, o proceso de tradución dos meus textos permíteme descubrir cousas que antes non vira neles. hai un tempo fixera unhas traducións para consumo propio e xa me serviran para facer algunhas correccións pero estas foron feitas moito máis a conciencia e redundan en moitas correccións nos textos en galego.
sen moito tardar hei colgar tamén estas traducións, porque me parece que os textos adquiren outra cor (ademais de que, aproveitando a miña dobre condición de autor e tradutor, permitinme moitas licenzas e penso que o resultado pode ser interesante de ler).
polo de agora hei deixar constancia dos cambios que sufriron os poemas na súa versión orixinal en galego.
neste primeiro post da serie, ocúpome dos tres primeiros poemas do libro. nos próximos días seguirei co resto.

ulises
recuperei a sintaxe con recendo a gelman da segunda estrofa do poema.
substituín a expresión “nos versos” por “no texto” nun fragmento do medio para evitar a reiteración de “versos” que aparece uns versos despois.
corrixín unha referencia ao poema de gelman que era errónea: o que non é quen de esquecer bonpland é a imaxe da lúa no xeonllo de nunu. eu escribira “as flores no colo de nunu”. a lúa ocupa agora o sitio das flores. pero deixei o colo porque me cadraba mellor na sonoridade do poema (aínda que na versión en castelán puxen “rodilla”).
e, sobre todo, quiteille varios versos ao final do poema. non eran malos versos, penso. e teñen imaxes acaídas. pero penso que o poema gaña deixando de lado esa información e rematando na imaxe de ulises extraviado polos mares despois de que a balea marchase para sempre.

juan
aquí só unha pequena corrección para evitar a reiteración dunha preposición nun verso.

navegar a carón dunha balea
neste texto engadín un pronome para aclarar o significado dun verso e mais xuntei nun só verso os dous últimos porque esa pausa resultábame algo artificiosa.

dous poemas nas orixes

Xa teño impresa unha segunda versión dos textos. Empecei a botarlles un ollo e apenas mudei unha palabra aquí, un verso aló.
Isto podería querer dicir dúas cousas non necesariamente contraditorias: unha, que o libro xa está case rematado; outra, que preciso deixalo pousar un tempo antes de volver revisalo.
O que si vai quedando claro é que os dous textos que serviron de xermolo ao libro (“hai festa” e “no muíño“) acaban por resultar bastante alleos ao resto do libro. Xa que logo, como primeiro paso, vounos recluír ao final, antecedidos por un título que deixe máis ou menos claro o que fan alí.
Nun futuro… veremos.

do papel (juan 1)

este poema e mais o de onte teñen uns cambios que van máis ou menos polo mesmo lado:
– alixeirar en xeral o texto, quitando algún verso, reorganizando a sintaxe dalgún fragmento
– mellorar o ritmo da lectura alongando un pouco algúns versos, o que lle dá máis fluidez ás imaxes

os poemas “de baleas”, entre outras cousas, veñen a saldar (sen pretender facelo de todo) unha débeda que teño coa miña historia persoal. xa que logo, ten moitas referencias á infancia e a arxentina.
a morte de gelman foi, dalgún xeito, un dos disparadores desta idea.
este poema é, pois, un poema importante no libro. digamos que o tronco da árbore.

e volveu macarena na inundación
como un camalote
cando o río era opaco e a esperanza
non minguaba
juan poeta
porque ti eras ti e o mar tan triste
cando envías luz
mesmo a morte devolve un violín
un verso

pola corrente do paraná
baixa unha balea
e ao chegar ao mar marrón
espállase en lianas e liques
cara á liña afiada do horizonte

macarena é tigre extraviado no río

pero percorre a cidade de silencios
coa calma de quen se sabe
collida da man morna das palabras

igual estabas ti
aquela vez única que nos vimos

o lique do teu rostro
iluminábase coa brasa do cigarro
na penumbra da rúa fría das tabernas
o porto non era o de tuñón
senón unha escenografía
sen berros da carga
nin laio de guindastres

a outra foto é nun bar

a luz que os cristais deixan fuxir
dálle á lembranza un matiz
irreal
ao tempo que quitabas
o abrigo

ao desprenderte do peso da tarde

dixeches cos ollos
unha frase de despedida

e a min despedíuseme unha patria
deixeiche ancorado
noutro porto de teu
na rúa aínda o fume
deseñaba a silueta
da balea errante na que viaxas

juan
e os mortos que arrastras

en papel

xa non sei cando deixei de usar papel para escribir literatura -ou calquera outra cousa-. mesmo os primeiros apuntamentos dun poema hai tempo que non son quen de facelos a man.
hai anos erguíame da cama e acendía o ordenador. agora teño na mesa de noite o teléfono móbil e utilizo algún programa de notas, preferentemente algún que sincronice as notas na nube. a idea é poder editar despois as notas desde o ordenador sen ter que transcribilas pero tamén vale como modo de asegurar que a información estea ben resgardada.

pero hai un punto no proceso de corrección en que aínda preciso poñer os textos en papel para poder corrixilos. é como se algúns problemas do texto non fosen visíbeis na pantalla. non teño unha explicación razoábel para isto.

o caso é que estou nun punto do desenvolvemento do libro no que preciso empezar a procurar versións máis finas dos poemas.

(os que non evoluíron desde as notas iniciais é posíbel que nun prazo breve sexan retirados do libro: vacas, sereas, o que regresa da marea.) penso que co resto do material o libro podería estar ben.

xa que logo, montei os poemas nun documento de texto, imprimino e empecei a traballar.
non vou actualizar aínda ningún na rede porque quero darlles unha volta ás notas que fun tomando (e só tomei notas dos primeiros tres ou catro). pero si quería deixar constancia de que o meu silencio destes días non se debe a que abandonase o proxecto.

ademais, apetecíame amosar aquí unha páxina con notas. seguro que isto lle gustará a ramón nicolás.

palabras repetidas

son consciente de que nestes textos hai palabras que se repiten demasiadas veces.
dun texto a outro e tamén dentro dun mesmo texto.

o proceso de escrita é moi diferente dunha persoa a outra. coñecín un escritor que dicía que dedicaba meses á escrita de cada poema. logo o proceso de construción dos libros ocupáballe anos.
os dous primeiros poemas de de baleas leváronme varios meses cada un. non meses de escrita pero si meses de remoer nunha idea inicial e ir dándolle forma.
e os meses de “hai festa” e os meses de “no muíño” non se superpuxeron. ben ao contrario, foron períodos moi separados un do outro.
cando rematei de escribir “no muíño” e decidín embarcarme nesta aventura de de baleas, os apuntamentos para os seguintes textos viñeron todos xuntos nun prazo de tempo pequeno.
noutras experiencias anteriores, o mesmo proceso de escrita durou pouquísimo tempo (algún dos meus libros está escrito en menos de dúas semanas) e os procesos de corrección (máis longos) facíaos en bloque.
neste caso, estou tentando desenvolver cada poema dun xeito individual: cando me poño a traballar nun texto, normalmente non revisou máis que ese texto. se é posíbel nesa sentada nin miro para os outros.
con todo hai unha serie de ideas centrais que, inevitábelmente, van transcorrendo duns poemas aos outros e iso leva a que haxa palabras moi repetidas.
mesmo descobrín algunha idea ou estrutura ou recurso que aparece nun texto como se fose un descubrimento novidoso cando a pólvora xa a descubrira eu mesmo nun poema anterior. (se é que aínda queda pólvora por descubrir na literatura.)

é evidente que neste libro haberá moitas “baleas” pero, a medida que vaia avanzando en versións máis finais do conxunto, irei limpando outras reiteracións non desexadas.
sédeme pacientes!

déixovos aquí un anaquiño que me parece moi revelador dunha entrevista ao narrador arxentino sergio chejfec que aparece no suplemento el asombrario do xornal dixital eldiario.es:

– En el primer relato, titulado “Vecino invisible”, dices que habitar el mundo produce cansancio y melancolía, y que vivir empeora las cosas. ¿Tenemos otra alternativa?
– Creo que una de las cosas buenas que tiene la literatura es que no se enfrenta a formulaciones que no tienen que ser necesariamente ciertas en términos de factibilidad, pero tienen un espesor de carácter abstracto. Me parece que esa es una de esas frases. Mucho tiene que ver con la creación de climas, desdoblamiento de caracteres, temperatura…, que yo podría suscribir subjetivamente de una manera relativa. No estoy afiliado a esa idea, pero me parece… (podedes ver o resto desta interesantísima entrevista aquí).